Eròs (filosofia)
L’eròs (ἔρως érōs) es un dels mots grècs prr dire amor e una nocion filosofica d’esprela.
L'eròs platonician
[modificar | Modificar lo còdi]Dins l'orfisme e dins los cultes de mistèris, la pojada de l'alma se fa seguent tres gras successius, la purificacion, l’illuminacion e l’union al devin. Platon utiliza aquestas nocions e dona a l'eròs una forma personala e ne fa ressortir lo sens. Utiliza la forma mitologica d'Eròs per la transformar en forma dialectica: l’objèctiu de la filosfia es de reproduire la purificacion. Opèra atal l'oposicion entre le logos e lo mite dins sa concepcion de l'eròs. Mas sa filosofia existencila repausa sempre sus un fons religiós, la reünion de l'alma a son origina divina essent sempre la via de la redempcion, a la diferéncia de la filosofia modèrna. Es en efièch largament tributària de l'orfisme, e demora malgrat tot una soteriologia. Aquò es benlèu la rason que Platon daissa la dialectica e la pensada discursiva per rejoónher l'experiéncia extatica quand parla del « baujum divin », moment ont l'alma s'unís al divin, caracterizant lo tresen gra de la pojada de l'alma.
Platon destria dos tipes d'eròs: l'eròs vulgar, filh de l’Afrodita vulgara, que mena « los òmes a la leugièretat e al libertinatge », e l'eròs celèste, nascu de l’Afrodita celèsta, qu’es la via permetent lo passatge del sensible a suprasensible, del mond inferior al mond superior, del mond material al mond de las idèas. Aqueste passatge se realiza sempre dins lo mèsme sens: del bas cap al naut, que lo mond de las idèas pòt agir sus aqueste dels sens. L'eròs platonician es ni purament devin ni unicament uman, es quicòm d'intermediari, un grand daïmon, permetent de desrevelhar dins l'alma, coma la brasa jos la cendre, l'atrach de l'alma cap al mond superior. O autrament dich la beutat d’aqueste mond a per ròtle de desrevelhar l'eròs dins l'alma per que parvenga a la beutat suprasensibla e celèsta.
Per Anders Nygren[1], l'eròs de Platon es un désir, una aspiracion, una desirança ligada a un sentiment de privacion, qu’es un de sos elements constitutius. Es pas purament espontanèu e immotivat coma poiriá l'èsser l'agape, qu’es una concepcion fondamentala e originala del cristianisme[2]. L'Eròs es la via que mena l'òme cap a Dieu, e non pas la divinitat que se baissa cap a l'òme. L'Eròs es per natura un amor egocentric, del sol fach qu'es desir. La pròva mai manifèsta en n’es l'union intima de l'eròs e de l'eudemonisme.
L’eròs neoplatonician
[modificar | Modificar lo còdi]Selon Nygren[1], Plotin (205 ApC. - 270 ApC.), filosòf neoplatonician, se destria de Platon sus quatre punts, a subjècte de l’eròs. A la via ascendenta de Platon, menant cap Dieu, lo mond de las idèas, apond la via descendenta. Es lo procediment cosmologic. L'alma umana deu passar mejans las estapas d’aqueste procediment: « totas causas venon de l'Un, del divin; totas causas tornan a l'Un ». Plotin rejonh atal l’Escòla d'Alexàdria[3]. Dieu es amor: « es digne d'èsser aimat, es amor »[4]. L'union amb Dieu pòt se far pas que dins l'extasi, es a dire que ni la dialectica ni la pensada discursiva pòt pas menar a l'union divina. Plotin renoda atal amb la religion. Existís pas un eròs unic mas un fum: l'eròs correspondent a l'alma universala e los eròs propres a cada alma individuala. Mai, Plotin rejonh Platon quand explica que l'alma comença sa caminada pojanta moguda per l'eròs. Lo monde sensible es bèl mas ne possedís pas que la beutat d'un rebat. A la diferéncia dels gnostics, sosten sonque l'alma es d'origina divina, e atal es bona per natura.
Filosòf neoplatonician, Proclos (412-487) utiliza los tèmes de Platon e de Plotin al subjècte de l'eròs e lo transforma. Modifica la concepcion alexandrina del mond. Al doble movement davalant e ascendent d’aquesta, substituís un esquèma ternari: lo repaus, l'emanacion e lo retorn. Dins aqueste esquèma, l'eròs es çò que s'auça de l'inferior cap al superior, l'eròs donc es tanben çò que se baissa del plan divin cap a l'uman, cap al mond inferior, cambièt la direccion de son movement. Çò qui destria radicalament del platonicisme e del neoplatonicisme. « Del mond superior l'eròs se baissa, de l’esfèra de çò qu’es Esperit e Rason fins a l’esfèra de çò qu’es cosmic e torna totas causas cap a la beutat divina ». Proclus utiliza la nocion de la multitud d'eròs introducha per Plotin e la sistematiza per i introduire d’òrdre: es la cadena d'eròs que liga lo cèl e la tèrra e que ne constituís la relacion. Acaba la teoria dels tres gras successius de la pojada, la purificacion, l'illuminacion e l'union que serà utilizada per la mistica crestiana, que las tres vias seràn pendent de sègles: via purgativa, via illuminativa, via unitiva. L'eròs es la poténcia que liga totas causas dins l'existéncia. Non pas unicament la pojada de l’alma individuala de Platon, ni solament la tendéncia inerenta l'existéncia tota entièra a s'auçar d'Aristòtel, mas una fòrça universala que liga lo superior a l'inferior, l'inferior al superior, e entre elas per las causas de mèsme nivèl.
« Dieu es amor », l’eròs crestian
[modificar | Modificar lo còdi]Pels crestians ellnistics, la nocion d’eròs es complementària o s'opausa a l’agape. Anders Nygren, dins Eròs e Agape[1], sintetiza atal los concèptes d'Eròs e d'Agape:
| Eròs | Agape |
|---|---|
| la via de l'òme cap a Dieu | la via de Dieu cap a l'òme |
| s'auça | davala |
| desir, aspirament vòl conquerir una vida divina |
sacrifici viu de la vida divina gausar "prene sa vida" |
| demanda l'esfòrç de l'òme, dins l’encastre del salut | la gràcia, d'origina divina = la redempcion |
| amor egocentric que la partença es semèsme sota sa forma mai nòbla |
amor desinteressat, don de se |
| l'amor de l'òme que Dieu es l'objècte de l'eròs |
l'amor de Dieu |
| motivat per la beutat e la valor de son objècte l'objècte val la pena d'èsser aimat |
de biais independent de la valor de son objècte espontanèu, non motivat aima e crea la valor de son objècte |
Quitament s’es un Paire de la Glèisa, las concepcions d'Origèn (185-254) se situisson sus la linha de l'eròs. L'originalitat de sas òbras consistisson a operar una sintèsi entre la concepcion crestiana de l'amor e aquesta de la concepcion ellenica. Per el l'agape es la mèsma causa qu'eròs.
Notam que Denis Müller, dins « Agape coma relèva d'Eròs? Los dangièrs d'un amor sens desir », dins Revue d'éthique et de théologie morale, 2010/3 n° 260, p. 69-80, tend nuanciar l'oposicion que trapa tròp radicala entre Eròs e Agape per Anders Nygren[5].
Dins lo Cantic dels cantics, considèra que la traduccion grèga de la Bíblia utiliza coma cal lo tèrme d'« agape » per induire pas en error lo lector que, se lo tèrme d'eròs aviá estat utilizat, auriá podut desrevelhar en el l'eròs vulgar. Dins son Comentari al Cantic dels Cantics, remembra qu’aqueste tèxte es destinat als « perfièchs », los gnostics crestians. Quand un gnostic encontra, dins l'Escritura, lo tèrme d'« agape », deu lo comprene, per consequéncia, coma s'i aviá eròs, que tal es la realitat que s’amaga enrè la masqueta protectritz d'agape. Per piejar sa tèsi, cita dos passatges dins la Bíblia ont l'idèa d'eròs aparéis: Provèrbes 4,6 e Saviesa 8,2 : es question de la saviesa. « En principi, la via del salut fondada sus l'eròs es la bona; mas per que los òmes, dins lor flaquesa, demoren pas sens secors e ajuda, foguèt creat, a costat d'ela, la via del salut fondada sus l'agape ».
Après d'Origèn, Gregòri de Nissa (331-394) utiliza la mèsma teologia. Utiliza pasmens una simbolica pro rica per designar l'eròs. Unes son ja coneguts: l'escala celèsta e las alas de l'alma. Mas d'autres son novèls al subjècte l'eròs: la pojada del mont, la flama e la cadena d'amor.
L'autor de La Ierarquia celèsta e de La Ierarquia ecclesiastica, Pseudo-Denís l'Areopagita s’inspira de Plotin e subretot de Proclos que faguèt de largs manlèus. Sistematiza la multiplicitat dels eròs isolats seguent una causalitat que pren sa font dins l'esséncia divina: s'agís d'una doctrina de l'emanacion. Tot essent sota la govèrna de l'eròs, permet pas a aqueste qu’aima de demorar en semèsme: quitament Dieu i es somés e foguèt pojat a crear totas causas e a se dirigir cap a l'objècte aimat. Sa Ierarquia se bastís a l’entorn d'un sol ojectiu: la divinizacion de l'òme que consistís a s'unir a Dieu. Aquesta divinizacion se realiza seguent un òrdre plan establit: la règla fondamentala es que l’òrdre inferior pòt s'auçar pas que cap a la divinitat sonque mejans aqueste que li es sul còp superior. Cada òrdre es ligat a un òrdre superior que redep, e a un òrdre inferior que dona. Es lo mèsme al nivèl de la ierarquia ecclesiastica. Atal, l'òme s'auça lo long de la cadena luminescenta que ven del cèl.
L’eròs agustinian, entre gràcia e caritat
[modificar | Modificar lo còdi]Sant Agustin (354-430), un dels màger Paires de la Glèisa latina, gardèt tota la valor de la via de l'eròs, la sola que posca menar al salut. Es pas doptós que l'amor crestian per Dieu siá lo mèsme que l'eròs platonician, a quicòm près que l’òme manca de fòrça per demorar en naut: « Poguèri pas gardar mon agach fixat sus te; al contrari, dins ma flaquesa, deguèt desviar ma vista e tornar a las causas familharas ». La deca màger qu'atribuís a la via de l'eròs, quitament se foguèt sempre mogut per aquesta, se situís dins la superbia, es dire l'ufan e lo contentament de se que daissa enrè. L'òme demora donc sempre a son nivèl e accedís pas jamai al divin.
Realizèt una doctrina rica e complèxa fondada sus la caritat e la gràcia ont l'eròs es inclusida. La caritat que pòrta la marca de l'eròs celèste es sempre la sola via que mèna cap a Dieu. Demora pasmens impracticabla del moment que la gràcia infusèt pas dins lo còr. La gràcia a per fondaments, dins lo cristianisme, l'incarnacion e l'humilitas, çò qu’es lo principal ensenhament del Crist.
Caritas e cupiditas son los dos tipes d'amor que l'òme pòt sentir. Un es dirigit cap al divin, l'autre cal al mond, remembran l'eros celèste e l'eròs vulgar. Sant Agustin lor atribuís la mèsma valor, i a pas que l'objècte d'amor que cambia. Pasmens, sens condamnae fermament la cupiditas, Augustin compren qu'es una recerca de Dieu, mas mal dirigida, s’engana d'objècte. Los pecats e vicis de l'òme son pas que lo rebat d’aqueste estat de causas. Es en principi qu'un sol objècte que l'òme aja lo drech d'aimar: Dieu. Introduisent lo frui, lo « gausir » (de son objècte) e l’uti, « l’util » (aimar una causa en vista d'una autra causa), Agustin realiza un pauc mai sa doctrina. La sola actitud que convenga al vejaire del mond es de l'utilizar, que siá una ajuda per l'òme sus la via de la caritas. Deu tendre cap a la fruitio Dei, « lo gausiment de Dieu ». Al contrari, la cupiditas utiliza Dieu per gausir del mond.
L’eròs psicanalitic
[modificar | Modificar lo còdi]Sigmund Freud nomena « eròs » la pulsion de viada que, sedon el, demora en cada uman. L'opauda a la pulsion de mòrt, o pulsion de destruccion o « tanatos ».
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ 1,0 1,1 et 1,2 Anders Nygren Érôs et Agapè Aubier Ed. Montaigne 1962
- ↑ Per aqueste autor, l'agape es d'origina divina, es la via davalanta de Dieu cap a l'òme. Es espontanèa e non motivada, independanta de la valor de son objècte. Es creatritz, coma dins la comunion entre Dieu e los òmes.
- ↑ Oposicion entre Dieu e la matèria. La reünion es possibla dins ambedos senses: l'abaissament cosmologic e la pojada soteriologica. Entre Dieu e la matèria existís tota una seria d'intermediaris.
- ↑ (VI,8,15) amor eròs e non pas amor agape.
- ↑ « Agapè comme relève d'Éros ? Les dangers d'un amour sans désir»
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Anders Nygren (préface de Lucrèce Luciani-Zidane), Eros et Agape, Éditions du Cerf, 2009